Jongeren en vapen: een alarmerende trend
De onderzoeksgroep 'Mijn gedacht' van de Universiteit Antwerpen heeft recent een studie uitgevoerd onder meer dan 11.000 jongeren van 15 tot 18 jaar in Vlaanderen en Brussel. Uit deze studie blijkt dat 11% van de jongeren wekelijks vapen, waarvan 8% dagelijks. Dit is opmerkelijk hoog in vergelijking met het aantal jongeren dat aangeeft dagelijks te roken (4%).
Professor Guido Van Hal van de afdeling Huisartsgeneeskunde en Bevolkingsgezondheid van de Universiteit Antwerpen besprak de resultaten van dit opmerkelijke onderzoek met ons.
De vape zit in een opmars
"Vapen is relatief nieuw op de markt, maar de electronische sigaret heeft in korte tijd de traditionele sigaret verdrongen. Waar we vroeger zagen dat de tabakssigaret langzaam terrein verloor aan joints, zien we nu dat vapen deze rol heeft overgenomen,” aldus Van Hal.
We zien een verschil in rookgedrag tussen jongeren naargelang het type school* waar ze zitten. "Jongeren in arbeidsgerichte scholen vapen meer dagelijks (16%) dan jongeren in doorstroom- (4%) en gemengde scholen (9%). Dit zien we ook terug bij volwassenen , waar mensen met een lagere sociaaleconomische status (o.a. lager opleidingsniveau) vaker roken. Het is belangrijk dat de overheid rekening houdt met deze kwetsbare groep bij het opstellen van maatregelen.”
Misvattingen over vapen
Uit het onderzoek blijkt dat jongeren een aantal misvattingen hebben over roken en vapen. Zo schatten ze het risico van zowel vapen als roken laag in. "Dit is zorgwekkend, vooral omdat beiden schadelijke stoffen bevatten," zegt Van Hal. " Deze misvatting is deels te verklaren uit psychologische en sociologische hoek: jongeren denken dat de negatieve gezondheidsgevolgen hen niet zullen treffen (‘superman’-syndroom), en ze onderschatten (on)bewust het risico om hun gedrag goed te praten (cognitieve dissonantie).
“Daarnaast overschatten jongeren het aantal leeftijdsgenoten dat wekelijks dampt. Zij schatten dit op 60% wekelijks, terwijl in werkelijkheid 11% van de jongeren wekelijks dampt," legt Van Hal uit. Dit kan ervoor zorgen dat jongeren denken dat vapen “de norm” is, waardoor de stap om zelf te beginnen laag ligt.
De resultaten van het onderzoek tonen aan hoe belangrijk het is om in dialoog te gaan met de jongeren en hen de juiste cijfers te communiceren. Zo kunnen we hun misvattingen over de e-sigaret corrigeren en zo proberen te voorkomen dat jongeren beginnen met vapen.
Gevaren van (jong) vapen
Van Hal wijst erop dat we de gezondheidsrisico’s van vapen op lange termijn nog niet begrijpen. Wat recent wel aan het licht kwam in een onderzoek uit het vakblad Tobacco Control, is dat e-liquids zware metalen zoals lood bevatten, wat een potentieel ernstige bedreiging vormt voor de gezondheid van jongeren. Loodblootstelling bij jongeren kan leiden tot neurologische schade, een vertraagde ontwikkeling en gedragsproblemen.
Het (experimenteel) gebruik van e-sigaretten met nicotine, zet de deur naar een mogelijke nicotineverslaving open. Voor jongeren nog meer dan voor volwassenen. Hun hersenen zijn namelijk nog volop in ontwikkeling (tot de leeftijd van ongeveer 25 jaar) en daardoor veel gevoeliger voor de belonende effecten van nicotine, waardoor jongeren er ook veel sneller verslaafd aan geraken. Er zijn bovendien ernstige aanwijzingen dat nicotinegebruik blijvende veranderingen kan teweegbrengen in niet-volgroeide hersenen. Voorzichtigheid is dus absoluut geboden.
Blijven inzetten op maatregelen specifiek voor vapes
Uit deze opvallende cijfers blijkt dat maatregelen nodig zijn om deze trend onder jongeren aan te pakken. “België zet al stappen in de goede richting met een verbod op wegwerp-vapes vanaf 2025 en het uitstalverbod, maar daarnaast moeten we de smaakjes zoals suikerspin en pannenkoek aanpakken. Big Tobacco, die de vape-industrie voor een groot deel zelf in handen heeft, richt zich met opzet naar jongeren met deze zoete en aantrekkelijke smaken," zegt Van Hal.
Andere mogelijke maatregelen omvatten het verhogen van de prijs van vape-producten en het uitbreiden van rook- en vapevrije zones, zeker op plaatsen waar veel kinderen en jongeren komen. Het gebruik van het rookvrij-signalisatiemateriaal van Generatie Rookvrij geeft de mogelijkheid dat er uit het zicht van kinderen en jongeren gerookt en gedampt wordt. Immers ‘zien roken, doet roken’, en dat gaat eveneens op voor dampen.
"Het streven naar een rook- en dampvrije generatie is een belangrijk doel, en vooral op een positieve en ondersteunende wijze.” In plaats van jongeren die dampen te stigmatiseren en met het vingertje te wijzen, moeten we met hen in gesprek gaan en hen correct informeren.
Bedankt aan professor Van Hal voor deze interessante duiding van de resultaten van deze studie!
Wil je meer weten over Generatie Rookvrij en hoe jij terreinen rookvrij kan maken met ons signalisatiemateriaal? Lees dan zeker de informatie op deze pagina.
*Voetnoot: doorstroomgerichte school (ASO, TSO & KSO), gemengde scholen (TSO, KSO), arbeidsmarktgerichte school (BSO)